Hoe kun je nepnieuws herkennen?

Misinformatie of desinformatie

Er zijn verschillende soorten nepnieuws, zoals misinformatie – onjuiste informatie – en desinformatieMisleidende of afleidende informatie die men met opzet verspreidt. – misleidende informatie, maar over het algemeen kunnen we nepnieuws zien als een artikel dat geschreven is voor politiek, persoonlijk of economisch gewin en dat niet (volledig) gebaseerd is op de waarheid. Ook artikelen over bijvoorbeeld complottheorieën, waarbij het doel is om de publieke opinie te veranderen en twijfel te zaaien, kun je classificeren als nepnieuws wanneer deze onvoldoende wetenschappelijk bewijs bevatten ter onderbouwing.

Daarnaast vallen satirische mediaberichten onder de noemer nepnieuws, zoals artikelen van ‘De Speld’. De makers van deze berichten hebben – in vergelijking met de verspreiders van vele andere nepnieuwsberichten – entertainment als doel. Deze berichten dienen juist niet als waarheid, maar als grap te worden gezien.

Bewerkte foto’s en filmpjes

Nepnieuws gaat tegenwoordig verder dan alleen geschreven informatie. Er verschijnen regelmatig bewerkte foto’s en ‘deepfake’ filmpjes; dit zijn gemanipuleerde filmpjes waarbij het gezicht van een persoon is aangepast. Hierdoor kun je iemand in een filmpje (op een kunstmatige manier) hele andere dingen laten zeggen dan deze persoon in werkelijkheid zou doen. De gemanipuleerde filmpjes kunnen negatieve reacties uitlokken, terwijl de gesproken woorden in de video helemaal niet afkomstig zijn van de persoon die wordt afgebeeld. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat deze deepfake filmpjes vaak zo realistisch zijn dat mensen daadwerkelijk negatiever gaan denken over de persoon die in het filmpje wordt afgebeeld.

Geen verificatie, maar wel razendsnelle verspreiding

Nepnieuws en hoaxes – dit zijn berichten die onjuiste informatie bevatten en opzettelijk verspreid worden – komen al veel langer voor in de samenleving. Maar met de komst van social media, waardoor iedereen content kan plaatsen op het internet, is de grens tussen nieuws en nepnieuws steeds onduidelijker. Daarnaast is het lastiger geworden om een traditionele fact-check te doen, waardoor misleiding moeilijker te controleren is. Een overvloed aan nieuws zorgt ervoor dat mensen informatie sneller voor waar aannemen; zeker wanneer het onmogelijk lijkt om de waarheid boven tafel te krijgen. Al deze invloeden zorgen ervoor dat nepnieuws razendsnel verspreidt zonder verificatie en het voor iedereen steeds lastiger wordt om een gefundeerde mening te vormen.

Het effect van nepnieuws

In Nederland werd nepnieuws eerst vooral verspreid om geld te verdienen; met name door middel van zogenaamde ‘clickbait’ artikelen. De spraakmakende, sensationele koppen leveren veel kliks op en gekoppeld aan advertenties op een website leidt dit tot meer opbrengsten voor de makers van deze clickbait artikelen. Momenteel zien we steeds vaker dat berichten die misinformatie of desinformatieMisleidende of afleidende informatie die men met opzet verspreidt. bevatten in Nederland bewust worden verspreid om de publieke opinie te beïnvloeden, zoals de berichten over 5g- of coronacomplotten en de berichten van de extreemrechtse complottheorie QAnon.

Hierbij is het belangrijk om te bedenken dat nieuwsberichten die in lijn zijn met de mening van iemand minder snel in twijfel zullen worden getrokken dan nieuwsberichten die tegen iemands vooroordelen in gaan. De bestaande overtuigingen van iemand kunnen op deze manier zorgen voor een meer of minder kritische houding tegenover nieuws. Om dit toe te lichten, hebben we de onderstaande situatie geschetst:

Merel is een vrouw van 45 jaar en heeft een aantal berichten gelezen over 5G en het nieuwe coronavirus. Ze twijfelt of deze twee zaken iets met elkaar te maken kunnen hebben. In haar buurt staat zo’n zendmast en toevalligerwijs hebben haar buren het coronavirus gehad. Wanneer zij vervolgens een artikel leest over een onderzoek naar 5G, waarin wordt beargumenteerd dat dit helemaal niet schadelijk blijkt te zijn, gelooft zij dit minder snel dan het volgende artikel waarin wordt gezegd dat 5G ook nog eens kankerverwekkende straling zou kunnen bevatten.

Je kunt ook zelf eerder geneigd zijn om artikelen aan te klikken en te lezen die in lijn zijn met jouw mening. Dit effect wordt versterkt door algoritmes van sociale media en zoekmachines zoals Google: zij willen graag zorgen dat jij het best passende zoekresultaat vindt of de berichten ziet die voor zo veel mogelijk interactie zorgen. Hierdoor kan je in een filterbubbel terecht komen; je ziet voornamelijk content die past bij jouw wereldbeeld en bij jouw eerder gebruikte zoektermen. Voor meer informatie over de mogelijke gevolgen van dit specifieke fenomeen kun je ons artikel lezen over de filterbubbel en de fabeltjesfuik.

Hoe kun je nepnieuws herkennen?

Aangezien algoritmes niet voor jou filteren wat wel of niet waar is, is het belangrijk om kritisch te blijven en zelf nepnieuws te leren herkennen.

Hieronder hebben we meerdere tips op een rij gezet die je hiervoor kunt gebruiken. Het is handig om voor de volgende stappen een checklist aan te houden, zodat je zeker weet dat je geen enkele stap mist: